İnsanda Boşaltım Sistemi

İnsanda Boşaltım Sistemi

İNSANDA BOŞALTIM SİSTEMİ

 

                Hayatta kalmanın normal sonucu olarak vücuttaki her hücre birtakım artık madde üretir . Bu artıklar fazla su , tuzlar , karbondioksit ve üredir . Bu zararlı ve işe yaramayan maddelerin vücuttan atılmasına boşaltım denir . Organizmada boşaltımla görevli bütün organların veya yapıların meydana getirdiği sisteme boşaltım sistemi denir . Boşaltım sistemi edilgin değildir; aksine inceden inceye düzenlenmiştir .

Boşaltım sisteminin en önemli görevi , birtakım artık maddeleri atarak organizmadaki hücrelerin yaşamasına uygun ve dengeli bir iç ortamın ( HOMEOSTASİ ) devamını sağlamaktır . 

Yandaki şekilde , boşaltım sistemini oluşturan organlar ve vücuttaki yerleri gösterilmiştir .

BOŞALTIM SİSTEMİNİN İŞLEVLERİ

Boşaltım sisteminin ana görevi vücutta meydana gelen artık maddelerin kandan süzülerekvücuttan atılmasını sağlamak ve organizmadaki hücrelerin yaşamasına uygun ve dengeli bir iç ortamın devamını sağlamaktır . Bu artık maddeler fazla su , tuzlar , ürik asit , ve üredir . 

Boşaltım sisteminin diğer bir işlevi ise kandaki yararlı madde kaybını önlemektir . Bu işlem böbrekteki geri emme yoluyla gerçekleşir . Süzme işlevi sırasında kandan ayrılan yararlı maddeler ( glikoz , aminoasitler , inorganik tuzlar ) ve su geri emilerek tekrar kana verilir .

Boşaltım sisteminin son işlevi ise kanın bileşimi ile doku sıvısındaki su ve tuz miktarını düzenlemektir .

BOŞALTIM SİSTEMİNİN DİĞER SİSTEMLERLE İLİŞKİSİ

Solunum sisteminde akciğerler , nefes alıp verme yoluyla karbondioksiti; deri de terleme yoluyla biraz fazla suyu , tuzu ve üreyi dışarı atarak boşaltımın bir bölümünü yaparlar .

Sindirim sistemindeki kalın bağırsaklar da sindirilememiş besinlerin posalarının dışarıya atılmasını sağlar .

Boşaltım sistemiyle doğrudan ilişki içinde olan sistem dolaşım sistemidir . Boşaltım sistemi , dolaşım sistemindeki dolaşım sıvısı kanın sürekli aynı dengede kalmasını sağlar . Böylece vücudumuzun iç dengesi ( HOMEOSTASİ ) sağlanmış olur .

BOŞALTIM SİSTEMİNİ OLUŞTURAN ORGANLAR

Boşaltım sistemini oluşturan organların başında süzme ve geri emme işlemini yapan böbrekler gelir . Böbreklere ek olarak , böbrekleri idrar torbasına bağlayan artıkların geçtiği idrar kanalı ( üreterler ) , artık maddelerin biriktirildiği idrar kesesi ve bunların vücuttan dışarıya atıldığı idrar yolu ( üretra ) boşaltım sistemindeki diğer organlardır . 

Boşaltım sistemini oluşturan organların dışında boşaltım fonksiyonu olan diğer yardımcı organlar akciğerler , deri ve kalın bağırsaklardır . 

Boşaltım sisteminde artık maddelerin izlediği yol şöyledir:

Böbrekler -> İdrar kanalı -> İdrar kesesi -> İdrar yolu .

BÖBREKLER

Boşaltım sisteminin ana organı böbreklerdir . Fasulye tanesi şeklinde 10-15 cm uzunluğunda karın boşluğunun arka tarafında , bel hizasında ve omurganıniki yanında yer alır . Böbreğin ana görevi vücutta bulunan kimyasal maddeleritemizlemektir . 

Böbreklere , yandaki şekilde de görüldüğü gibi birer atardamar , birer toplardamar olmak üzere iki damar bağlanır . Artık madde

taşıyan kan böbreğe atardamar yoluylagirer ve böbrekte süzüldükten sonra , arındırılmış olarak toplardamar yoluyla çıkar . 

Bir üçüncü damar da idrar kanalı ( üreter ) böbreklerden aldığı artık ürünleri idrar kesesine taşır .

  
BÖBREĞİN YAPISI

Yandaki şekilde de görüldüğü gibi , böbrek dıştan içe doğru kabuk ( korteks ) ve bunun altında yeralan bir öz ( medulla ) bölgesinden meydana gelmiştir . Böbreğin tam ortasında , idrar kanalına ( üretere ) bağlanan huni şeklinde bir havuzcuk ( pelvis ) bulunur . Nefronlardan süzülen artık maddeler bu havuzcuğa boşalırlar . 

Böbreğin kabuk bölgesinde üre ve atık ürünlerin süzülmesini sağlayan nefronlar yeralır . Böbreğin işlevini sağlayan temel bölümü nefronlardır . Öz bölgesinde ise nefronların uzantısı olan henle kanalı ve idrar toplama kanalı bulunur .

 NEFRONLAR

Böbreğin işlevini sağlayan ana bölümü böbreğin Boşaltım birimi olan nefronlardır . Her nefron bağımsız Süzme unitesine sahiptir . Nefron:Malpigi cisimciği ( glomerulus + bowman kapsulü ) + henle kanalı ( U kanalı ) + boşaltım kanalı ( kıvrımlı boru ) dan oluşmuştur . Her bir nefron kendi kılcal kan damarlarına , sahiptir . Buna ek olarak her nefron kendi idrar toplama kanalına sahiptir . Malpigi cisimciğinin bir bölümünü oluşturan glomerulus kılcal kandamarı yumağıdır . Diğer bölümünü oluşturan bowman  kapsulü ise boşaltım kanalının yarımay şeklindeki kapalı ucudur . Boşaltım kanalı , böbreğin öz ( medulla ) bölgesine inerek henle kanalını ( U borusu ) meydana getirir . Tekrar kabuk bölgesinde çok kıvrımlı bir hal alır ve sonra idrar toplama kanalına bağlanır . Nefronların en önemli kısımları böbreğin kabuk bölgesinde yeralır .

  BÖBREKLERİN İŞLEVLERİ

Böbreklerin üç temel işlevi vardır .

1- Kanda bulunan artık kimyasal maddeleri süzerek kanı temizlemektir . 

2- Süzme işlemi sırasında kandan ayrılan yararlı maddeleri ( glukoz , aminoasitler , inorganik tuzlar gibi ) geri emme ile tekrar kana kazandırmaktır . 

3- kanın bileşimi ile doku sıvısındaki su ve tuz miktarını düzenlemektir .

 

SÜZME İŞLEVİ

Böbreğin ana görevlerinden birisi , metabolizma ile meydana gelen artık maddeleri süzmektir . Süzme işlemi malpigi cisimciğinde , yani glomerulus kılcalları ile bowman kapsulü arasında gerçekleşir . Kan nefrona girdiğinde glomerulus olarak bilinen 50 kadar kılcaldamar ağına akar . Glomerulus kılcallarındaki kan plazmasının bir kısmının , yüksek kan basıncı nedeniyle bowman kapsulüne geçmesine süzme işlemi denir . Boman kapsulüne geçen sıvıda inorganik tuzlar , glukoz , üre ve su gibi maddeler bulunur . Sıvının glomerulustan bowman kapsulüne geçme hızına , böbreğin süzme hızı denir . Süzme hızı , sağlıklı bir insanda dakikada yaklaşık 125 ml ,

günde 180 litredir . Bu hız kan basıncına bağlıdır . Bir insanda yaklaşık 4-6 litre kan olduğuna göre vücudumuzdaki kan plazması , bir günde yaklaşık 30 defa böbreklerimizden geçmektedir .

GERİ EMME İŞLEVİ

Böbreğin işlevi kandaki süzme işlemi ile tamamlanmamaktır . Eğer süzme işleminden sonra süzülen sıvı dışarı atılsaydı , vücut suyunun 4 katı kadar su ve yararlı maddeler de kaybedilmiş olacaktı . Aynı zamanda süzülen sıvının içersinde dokularımız için yararlı olan maddeler ( aminoasitler , inorganik tuzlar , glukoz ve doku sıvısı ) de atılmış olacaktı . Bunun engellenmesi için böbrekte "geri emme" gerçekleşir . 

Bowman kapsulündeki süzüntü sıvı , nefronun kıvrımlı boşaltım kanalcıklarına ve henle kanalına geçer . Bu kanallarda akan süzüntü sıvısının büyük bir kısmı , glukoz , aminoasitler ve bazı inorganik tuzlar geri emilir . Geri emilme olayı osmos ve aktif taşıma ile gerçekleşir . Emilen sıvı ,kanalcıkları saran kılcal kan damarlarına geri verilir ve böylece kana karışırlar . Bowman kapsulüne geçen sıvının %99 undan fazlası ( 125 ml'lik sıvının 124 ml'si geri emilir ) tekrar kana döner .

Geri emilmeden kanalcıklara geçen süzüntü , bir miktar su , üre ve ürik asit gibi artık maddelerin karışımı olan idrarı oluşturur . İdrar öz bölgesindeki idrar toplama kanallarından havuzcuğa boşalır , oradan da idrar kanalı ile idrar torbasına atılır . İdrar torbasında biriktirilen idrar , zaman zaman idrar yoluyla dışarı atılır .

 Böbreklerin Geri Emme

İşlevinin Gerçekleştiği Bölüm  ( Çizgi İçersinde )

DÜZENLEYECİ İŞLEV

Böbrekler , kanın kimyacısı gibidirler . Kanın bileşimi ile doku sıvısındaki ( ak kan ) su ve tuz miktarını düzenlemede görev yaparlar . Böbrek bu düzenleme görevini yapmadığı zaman , hücrelere daha fazla su girer veya hücrelerden aşırı derecede su çıkar . Yani vücudumuzun dengesi bozulurdu . Böbreklerimiz , vücudumuzun dengesinin bozulmaması için boşaltım sistemi ile atılan ve geri emilen sıvı ve maddeleri düzenleyicibir özelliğe sahiptir . Böbreklerin bu işlevlerini yerine getirmesinde antidiüretik denilen hipofiz hormonu çok önemli rol oynar .

İçilen bir bardak su , sindirim sistemi tarafından hemen kana geçirilir . Sonuç olarak kandaki su oranı fazlalaşır . Eğer böbreklerimiz olmasaydı , kandaki fazla su , basınçla hücre ve dokulara geçerek vücudumuzun şişmesine neden olurdu .

Kandaki su oranı artarsa , böbrekte geri emilme ile kana geçen su miktarı azalır ve fazla su , idrar olarak dışarıya atılır .

Eğer kandaki su oranı az ise , geri emilme ile kana geçen su miktarı artar , böylece kandaki su oranı dengede tutulmuş olur .

Aynı işlem tuz için de geçerlidir . Eğer kandaki tuz miktarı artarsa , böbreklerden geri emilme yoluyla kana geçen tuz miktarı azalır ve fazla tuz idrarla dışarıya atılır . Eğer kandaki tuz miktarı az ise , geri emilme ile kana geçen tuz miktarı artar .

DİĞER ORGANLAR

Boşaltım sisteminde diğer organlar ise , yandaki şekilde de görüldüğü gibi idrar kanalı , idrar kesesi ve idrar yoludur .  İdrar kanalı , atar ve toplar damarlara ek olarak böbreklere bağlanan üçüncü bir damardır . İdrar kanalı böbreklerden süzülen idrarı , idrar kesesine taşır .  İdrar kesesi idrar kanalının böbrekten getirdiği idrarın , dışarı atılmak üzere biriktirildiği yerdir .  İdrar yolu ise idrar kesesinde birikmiş olan idrarın dışarıya atılmasını sağlayan bir bölümdür .

Boşaltım Sistemindeki Diğer Organlar

HASTALIKLAR

Üremi: Böbreklerin görevlerini yapamaması , atılması gereken maddelerin kanda artmasına yol açar . Bu duruma üremi denir . 

Nefrit: Nefronların iltihaplanması ile oluşan bir hastalıktır . 

Böbrek Taşları: İdrarda oksalat , ürat , fosfat gibi bazı maddeler eriyik halde bulunurlar . İdrar yollarında iltihap , yara , bir tıkanma varsa bu maddeler çökerek böbrek taşlarını oluştururlar . 

Albumin Hastalığı: Böbreklerdeki idrar sözen kapsüllerin bozulmasından ileri gelir .