Divan-Hikmet
Ahmed
Yesevi’nin söylediği “hikmet” adlı şiirleri bir araya getiren Türk tasavvuf
edebiyatının bilinen en eski örneklerini içeren kitaptır.
Genel
olarak dervişlik hakkında övgülerden bu dünyadan şikayetten cennet ve cehennem
tasvirlerinden, peygamberin hayatından ve mucizelerinden bahsedilir. Dini ve
ahlaki öğütler veren şiirlere de yer vermiştir. Hece ölçüsü olarak 4+3 ve 4+4+4
kullanılmıştır. Bu yapıtın ortaya çıkmasından bir süre sonra; İslamiyet göçebe Türk
toplulukları arasında yayılmaya başlamıştır. Ahmet Yesevi’nin görüşleri Anadolu
gizemciliğinin (tasavvuf) temelini oluşturur. Tasavvuf kültürünün temeli bu
yapıttadır. Yunus Emre’nin, Hacı Bektaş Veli, Haci Bayram Veli gibi
mutasavvıfların düşüncelerinin kaynağı bu yapıttır.
Genel özellikleri:
- Kitapta
Allah aşkı Peygamber sevgisi işlenmiştir.
- Hikmet:
Hoş, hayırlı anlamlarına gelir.
- Sade ve
yalın bir dil kullanılmıştır.
- Aruz ve
hece ölçüsü bir arada kullanılmıştır.
- Dörtlük ve
beyitle yazılmıştır.
- 144 hikmet
ve bir münacaattan oluşur.(2009 yılında bulunan yeni hikmetlerle bilinen
hikmet sayısı 217 olmuştur.
- Eser
Karahanlı Türkçesinin hakaniye lehçesiyle yazılmıştir
- İstifham
(soru sorma) ve Tecahül-i Arif (bilip de bilmezlikten gelme) sanatları
kullanılmıştır.
- Ahmet
Yesevi’nin hikmetlerinin birleşmesiyle oluşmuştur.
- Ahmet
Yesevi hikmetleri Karahanlı Türkçesiyle söylemiştir.
- Hikmetler
dini tasavvufi şiirlerdir.
- 63
yaşından sonra toprağın altında yaşamayı seçmiştir.
- Allah’a
yakın olma isteği vardır.
- Şiirlerde
ulusal ögeler (ölçü, nazım biçimi, yarım uyak) ile İslamlıktan gelme
yabancı ögeler (din ve tasavvuf konuları, yabancı sözcükler) bir arada
kullanılmıştır.
- Eserin
uyaklanışı abcd dddb eeeb şeklindedir. Dördüncü dizelerin birbiriyle
uyaklı oluşu hatta zaman zaman aynen tekrarlanışı bu şiirlerin musiki ile
okunmak için söylendiğini gösterir.
- Eser 12.
yy’a aittir.
- Divan-ı
Hikmet’i Ahmet Yesevi yazmamıştır. Ahmet Yesevi’nin kurduğu tarikattaki
Şaban Durmuş, Ahmet Yesevi’nin görüşlerini ve düşüncelerini kitap haline
getirmiştir.
- Didaktik
ve manzum bir eserdir.
- Ahmet
Yesevî 63 yaşından sonra bir yere kendini kapatmıştır ve Hz Muhammed gibi
63 yaşında ölmek istemiştir ama 73 yaşında hayata veda etmiştir.
- Türk
edebiyatı tarihinde “Divan-ı Hikmet”in önemi İslamiyet’ten sonraki Türk
edebiyatının daha önce yazılan Kutadgu Bilig’den sonraki bilinen en eski
örneklerinden biri ve tasavvuf Türk Edebiyatı’nın ilk eseri oluşudur.
- Lirik ve
didaktik özellik gösterir.