Kutadgu
Bilig
Yusuf Has Hâcib, 11. yüzyılın
başlarında Balasagun’da dünyaya gelmiştir. Balasagun’da yazmaya başladığı
Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) isimli eserini 1069′da tamamlayarak
Karahanlı hakanlarından Ebû Ali Hasan ibn Süleyman Arslan Hakan’a takdim
etmiştir.
Kutadgu Bilig, her iki Dünya’da da
mutluluğa kavuşmak için gidilmesi gereken yolu göstermek amacıyla kaleme
alınmıştır. Yusuf Has Hâcib’e göre, ahireti kazanmak için bu Dünya’dan el etek
çekerek sadece ibadetle zaman geçirmek yanlıştır. Zira böyle bir insanın ne
kendisine ne de toplumuna bir yararı olur.; oysa başka insanlara faydalı
olmayan kişiler ölüleri andırır; bir insanın erdemi, ancak başka insanlar
arasındayken belli olur. Asıl din yolu, kötüleri iyileştirmek, cefaya karşı
vefa göstermek ve yanlışları bağışlamaktan geçer. İnsanlara hizmet etmek
suretiyle faydalı olmak, bir kimseyi, hem bu Dünya’da hem de öteki Dünya’da
mutlu kılacaktır.
Yusuf Has Hâcib bu yapıtında bilimin
değerini de tartışır. Ona göre, alimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; ilim,
bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bu nedenle
alimlere hürmet göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer
dikkat edilirse, bir alimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu görülür.
Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve
günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halk için faydalıdır.
Alimler, koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola
sürerler.
Yusuf Has Hâcib, astronomi bilimini
öğrenmek isteyenlerin, önce geometri ve hesap kapısından geçmesi gerektiğini
söyler. Aritmetik ve cebir, insanı kemâle ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma,
bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen,
yedi kat göğü avucunun içinde tutar. Her şey hesaba dayanır.
Bir siyasetnâme veya bir nasihatnâme
olarak nitelendirilebilecek Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib’in ve içinde
yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi hakkında çok önemli bilgiler
vermektedir. Platon’un devlet ve toplum anlayışı çok iyi bilinmekte ve
uygulanmaya çalışılmaktadır. Bilimin ve bilginlerin değeri anlaşılmıştır;
bilim, güvenilir bir rehber olarak düşünülmektedir
Kutadgu
Bilig'den Özlü Sözler
· Allâh'a sığın, onun emrine itaatsizlik etme!
· Akıl süsü dil, dil süsü sözdür. İnsanın süsü
yüz, yüzün süsü gözdür. İnsan sözünü dil dili ile söyler; sözü iyi olursa, yüzü
parlar.
· Allah'tan ne gelirse ona râzı ol!
· Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan,
onları kullan ve uçup göğe çık.
· Bir insan bütün dünyaya tamamen sahip olsa
bile, sonunda dünya kalır; onun kısmetine ancak iki top bez düşer.
· Bu dünya renkli bir gölge gibidir, onun peşine
düşersen kaçar; sen kaçarsan o seni kovalar..
· Bu dünyanın kusuru bin, meziyeti ise birdir.
İnsan bunu nasıl geçirirse, o öyle geçer.
· Bütün halka içten gelen merhamet göster.
· Bütün iyilikler bilginin faydasıdır. Bilgi ile
göğe dahi yol bulunur.
· Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam,
tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibari günden güne azalır.
· Eğer kendine candan bağlı birisini arıyorsan,
sözün kısası, kendinden daha candan birini bulamazsın.
· Dâima iyilik yap ki, kendin de iyilik bul.